KNJIGA MR. SC. ESAFA LEVIĆA “BRČKO U PERIODU AUSTROUGARSKE UPRAVE – Historijska građa i komentari”

U izdanju Centra za istraživanje moderne i savremene historije Tuzla obavljena je knjiga mr. sc. Esafa Levića “BRČKO U PERIODU AUSTROUGARSKE UPRAVE (1878-1918) – Historijska građa i komnetari”, Tuzla 2022, 363 str.

Period austrougarske okupacije, uprave i aneksije donio je mnogobrojne promjene u društveno-pravnom položaju i životu Bosne i Hercegovine, kao i samoga stanovništva. Na Berlinskom kongresu 1878. godine Osmansko carstvo se odreklo uprave nad Bosnom i Hercegovinom u korist Austro-Ugarske monarhije, čime je počela integracija države i društva u europske društveno-političke, privredne i kulturne tokove.

Na širem području Brčkog tim činom je došlo do mnogih promjena. Iako su na ovom području tendencije ka integraciji postojale i u ranijim periodima, ponajviše zbog razvijene trgovine, zahvaljujući pogodnom geografskom položaju Brčkog, one dolaze do punog izražaja tek nakon 1878. godine. Zbog važnosti izučavanja perioda austrougarske uprave, osobito sa aspekta uključivanja u europske privredne tokove, mišljenja smo da je neophodno da se arhivistička struka i historijska nauka, kao i druge naučne discipline, studioznije bave ovom temom.

Istražiti i dokumentovano prezentovati navedeni period historije Brčkog kroz jednu publikaciju od krucijalne je važnosti za poznavanje lokalne historije i razvijanje kulture sjećanja. S obzirom da do danas nije napisana publikacija na ovu temu za područje Brčkog, koja bi na pravi način prezentovala problematiku austrougarske uprave i društvenih procesa, a time i sve druge aspekte razvoja ovog kraja u tom periodu, smatrali smo da postoji velika potreba za realizacijom ovakvog projekta. Publikovanje primarnih i sekundarnih historijskih izvora predstavlja jedan od bitnih iskoraka i pokušaja da se važno pitanje austrougarske uprave rasvijetli, što u konačnici znači veliki doprinos izučavanju historije Brčko distrikta Bosne i Hercegovine. Publikacijom dobijamo jasniju i potpuniju sliku o prošlosti Brčkog, koja nam je neophodna kako bi imali ne samo bolju predstavu o nama samima, već i jaču osnovu o važnim projekcijama sadašnjeg i budućeg društvenog i privrednog razvoja ovoga područja.

Predmet publikovanja su primarni i sekundarni historijski izvori, odnosno arhivska građa i periodika, koji svjedoče o izgradnji društva u novouspostavljenim administrativno-upravnim okvirima od 1878. do 1918. godine, kroz aspekte političkog života i uticaja na privatni i društveni život grupa i pojedinaca.

Već je naglašeno da u istraživanju prošlosti Brčko distrikta Bosne i Hercegovine nije u velikoj mjeri korištena arhivska građa Zemaljske vlade za Bosnu i Hercegovinu I, koja se čuva u Arhivu Bosne i Hercegovine, kao što nije korištena ni periodika iz perioda do 1918. godine. U pojedinim naučnim radovima obrađeni su samo pojedini periodi, odnosno pojedine teme, ali oni nisu zasnovani na iscrpnom istraživanju zasnovanom na arhivskoj građi. I ono što je bilo predmet obrade pojedinih historičara nije obuhvatalo prezentaciju primarnih i sekundarnih historijskih izvora predmetnog perioda u cjelini, nego je riječ o parcijalnim istraživanjima i sintezama, te su tako zanemareni mnogi politički, demografski, društveni, kulturološki, obrazovni, ekonomski, socijalni i ostali aspekti života.

U tom smislu, kroz tekst publikacije, pokušavamo ukazati na najznačajnije odluke i događaje koji su uticali na proces razvoja ovog područja u političkom, demografskom, društvenom, privrednom i kulturološkom pogledu.

Sama publikacija sastoji se od više poglavlja, u kojima su obrađene slijedeće teme:

1. Dat je osvrt, u vidu komentara, na zapisnike sjednica Gradskog poglavarstva Brčko, koji su sačuvani u okviru arhivskog fonda Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu I, koji sadrži arhivsku građu koja se odnosi na period austrougarske uprave Bosnom i Hercegovinom, a čuva se u Arhivu Bosne i Hercegovine u Sarajevu;
2. Dat je osvrt na period osmanske uprave Bosnom i Hercegovinom i prilike u Brčkom u tom periodu. Ovdje su, po prvi puta, korišteni podaci koji su sadržani u Salnamama, a koji se odnose na prostor Brčko distrikta Bosne i Hercegovine. Informacije su veoma vrijedne i dragocjene, te osvjetljavaju mnoge aspekte privatnog i društvenog života. Također su donijeti i podaci koje su prikupili i ranije objavili eminentni poznavaoci perioda osmanske uprave u Bosni i Hercegovini, Hamdija Kreševljaković i Osman A. Sokolović;
3. Nakon uvodnih riječi, koje su imale za cilj razjasniti predokupaciono stanje, donijeti su podaci o najvažnijim značajkama austrougarske uprave, počevši od čina okupacije, preko stavljanja države pod upravu Zajedničkog ministarstva finansija, formiranja Zemaljske vlade, okružnih i kotarskih oblasti, sa naročitim osvrtom na kotar Brčko, te su prezentovani i historijski izvori prve vrste o navedenom periodu. Po prvi puta su prikupljeni i javnosti se prezentuju podaci o kotarskim predstojnicima koji su služili u Brčkom, a svojim angažmanom su doprinijeli razvoju kotara i grada, kao i podaci o opštinama i stanovništvu kotara Brčko;
4. Poglavlje posvećeno upravno-političkom položaju Brčkog u periodu od 1878. do 1918. godine sadrži, također po prvi put prikupljene i objavljene, informacije o pet gradonačelnika, tri podnačelnika i svim zastupnicima gradskog vijeća, te su prikazani, na temelju arhivske građe i periodike, način održavanja izbora i njihovi rezultati, prihodi grada Brčkog i informacije o stanovništvu;
5. Slijedeće poglavlje je svojim sadržajem veoma značajno jer ukazuje na razvoj grada kao urbane cjeline, kotarskog sjedišta i centra domaće i međunarodne trgovine. Poseban akcenat je stavljen na uređenje grada, te su detaljno, na osnovu arhivske građe i periodike, obrađene sve aktivnosti koje su u tom pogledu sprovođene, bilo da su inicirane od strane gradskih vlasti ili sprovođene od strane privatnog kapitala;
6. Brčkom kao centru domaće i međunarodne trgovine neophodno je bilo posvetiti i posebno poglavlje koje će se baviti samo tom temom. Iako ima mnoštvo podataka, toliko da bi se mogla napisati i posebna monografija, ipak su ovdje sadržane najznačajnije informacije koje svjedoče o svim aktivnostima koje su preduzimane od strane vlasti i privatnih lica kako bi Brčko zadržalo vodeću poziciju u trgovini u okvirima Bosne i Hercegovine, sa težnjom da je još više i unaprijede, a u čemu su i uspjeli zahvaljujući neumornom angažmanu. O tome svjedoče arhivska građa i periodika, što je i prezentovano u ovom poglavlju;
7. Pokazatelj trgovačkog uspona stanovništva i grada Brčkog je i uspješna organizacija i realizacija Prve posavačke izložbe u Brčkom, koja je održana tokom 1912. godine, a kojoj je posvećeno naredno poglavlje, u kojem se može vidjeti da je ideja potekla od Pčelarskog udruženja, koje je imalo želju obilježiti desetu godišnjicu rada, Gradsko poglavarstvo je to izdiglo na viši nivo, Zemaljska vlada je dala saglasnost, a organizaciju i realizaciju je na sebe preuzeo Ibrahimaga Kučukalić. Uspjeh izložbe je bio ogroman, a oduševljenje uključenih, od organizatora, preko učesnika do posjetilaca, donijeto je u ovom poglavlju, sa svim drugim detaljima koji su karakterisali Prvu posavačku izložbu;
8. U narednom poglavlju su donijete informacije o još jednom, veoma važnom, pokazatelju razvijenosti lokalne zajednice, a to su banke, kojih je u Brčkom u periodu austrougarske uprave bilo šest, većinom nastalih na inicijativu domaćih trgovaca i privatnog kapitala;
9. Kao ilustraciju čitaocima, za bolje razumijevanje značaja arhivske građe kao historijskih izvora, u posebnom poglavlju su donijeti izvodi iz arhivskog fonda Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu I, a koji se odnose na Brčko distrikt Bosne i Hercegovine.

Vjerujemo da ćemo publikovanjem navedenih primarnih i sekundarnih historijskih izvora doprinijeti stvaranju jasnije i preglednije historijske slike sveukupnih prilika na području Brčkog u periodu austrougarske uprave. Osim što je to direktan doprinos izučavanju i boljem poznavanju prošlosti Brčkog, istovremeno je i značajan doprinos razvoju ukupne bosanskohercegovačke historiografije. Naučni zadatak publikacije ogleda se, dakle, u prezentovanju javnosti historijskih izvora prvoga reda (arhivska građa), a korištena je i periodika (štampa i druge publikacije) iz navedenog perioda (odnosno ona koja se odnosi na te periode – osmanske i austrougarske uprave), što će značajno pomoći rasvjetljavanju ovog za Brčko veoma važnog historijskog razdoblja. Važno je istaći da se realizacijom ovog Projekat prikupljena značajna zbirka arhivskih dokumenata i dokumentarne građe od izuzetne vrijednosti čini dostupnom najširem krugu korisnika, sa brojnim iscrpnim podacima, činjenicama koje se po prvi puta prezentuju javnosti, koje će omogućiti stvaranje jedne objektivne i cjelovitije slike vezane za razne procese, događaje i ličnosti iz prošlosti Brčkog.

Sadržaj i Predgovor knjige možete pogledati ovdje.