Najnovija vest da će dosadašnji Supervizor za Brčko, Majkl Skenlan, otići sa pozicije prvog čoveka distrikta izazvala je veliku uzbunu među srpskim političkim krugovima u Bosni i Hercegovini. Osim činjenice da će ovu funkciju kao i prethodnih 25 godina ponovo obavljati jedan Amerikanac, čini se da je ovakav gest u stvari jasna poruka, Republici Srpskoj da će upravo Brčko postati glavni fokus američke politike na Balkanu.
Već duže od dve decenije u ustavnopravnom poretku Bosne i Hercegovine distrikt Brčko formalno funkcioniše i postoji kao kondominijum (zajedničko vlasništvo) dva entiteta Republike Srpske i Federacije BiH dok u stvarnosti ono „živi“ sopstvenu samoupravu. Najpre je Međunarodna zajednica stavila Brčko pod superviziju odnosno međunarodnu upravu (1997) a potom je ujedinivši do tada zaraćene srpske, bošnjačke i hrvatske delove, Brčkom dodelila status distrikta izuzevši ga iz punog institucionalnog poretka entiteta (1999). Za Republiku Srpsku ovo nije značilo samo kršenje njenog Ustava i seta Dejtonsko-pariških sporazuma već i de fakto presecanje njene teritorije na zapadni i istočni deo! Od potpisivanja mirovnog sporazuma Republika Srpska je razgrađivana na ovom teritoriju – njena ovlašćenja su umanjivana a zakonodavni, izvršni i sudski organi dislocirani ili ukidani. Veliku ulogu u tome imala je upravo institucija Supervizora za Brčko distrikt. Svojim cenzorskim i diktatorskim nalozima Supervizor je uporno Brčkom davao elemente državnosti odnosno ona zakonodavna, upravna i sudska ovlašćenja koja imaju i entiteti Republika Srpska i Federacija BiH.
Supervizor – istorijska geneza i nadležnosti
Kako je već prethodno objašnjeno, program supervizije kao pomoćne i dodatne misije u okvire arbitražnog postupka uveden je još 1997. godine Rimskom odlukom Arbitražnog tribunala za Brčko.
Prvi pomeni međunarodne supervizije u Brčkom vezuju se za januar 1997. godine kada je na sastanku delegacija RS i FBiH u Rimu a u okviru saslušanja svedoka kao ključne faze arbitražnog procesa, načelnik hrvatske opštine Ravne-Brčko Mijo Anić izneo ideju o međunarodnoj upravi u Brčkom. Naime, radi se o tzv. Anićevom prijedlogu za Brčko koji je podrazumevao da u Brčkom bude uvedena međunarodna uprava a celokupna teritorija predratne opštine Brčko dođe pod vlast BiH sa tim što bi na početku postojale tri ili čak šest etničkih opština čije bi se službe vremenom postepeno integrisale. Prema toj platformi međunarodna vojska i policija bi ostale najduže tri godine a u patrolnim kolima domaće policije bi trebalo da bude po jedan predstavnik Srba, Hrvata i Muslimana. Nadalje, kao polazišnu tačku ovog razmatranja treba posmatrati i sugestije i preporuke šefa UNHCR-a u Tuzli Romera Santijaga Pereza koji je ukazao na potrebu da se odnosi urede slično kao u Mostaru. Preslikavanje tzv. mostarskog rešenja značilo je prema Perezu „vojno prisustvo i neku vrstu tutorstva i Vlade u kojoj bi se te institucije bavile političkim aktivnostima kako bi zbližile entitete.“
Na kraju, Međunarodna zajednica donosi Odluku kojom se imenuje supervizor sa zadatkom nadziranja provođenja Dejtonskog sporazuma u oblasti Brčko. Ako se temeljno analizira redakcija teksta ove odluke koja taksativno navodi njegova ovlašćenja, vidi se da jasno upotrebljene reči „koordinirati“, „ potpomognuti postepen i metodičan povratak izbjeglica“ , „ojačati demokratsku vlast i multientičku upravu u gradu“ , „sarađivati sa entitetima ili međunarodnim posmatračima“ , „stimulisati obnovu privrede“ – oslikavaju obrise jednog nadzorno-kontrolnog paketa mera koje on ima na raspolaganju. Tek naredne 1998. godine, Predsjedavajući Arbitražnog tribunala Roberts Oven je na decembarskom zasedanju Veća za implementaciju mira u Bonu odlučio da bi i Supervizor pored Visokog predstavnika trebalo da ima izvršna ovlašćenja kojima bi mogao da interveniše u zakonodavnu i izvršnu lokalnu vlast kao i da smenjuje zvaničnike koji opstruišu provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma a doneta je odluka i da on po automatizmu bude prvi zamenik Visokog predstavnika iako to nije predviđeno ni Opštim okvirnim sporazumom za mir u BiH pa ni Aneksom X koji u pravni život Bosne i Hercegovine uvodi instituciju Visokog predstavnika.
U periodu između 1997. do 2014. godine Supervizor je nametnuo više od 170 naloga i pratećih akata. Prvu fazu čine nalozi doneti u „predarbitražnom“ periodu odnosno u vremenu koje se hronološki može posmatrati od uspostave međunarodnog režima do 2000. godine kada je Nalogom supervizora uspostavljen distrikt. Ovi nalozi bili su pre svega usmereni na to da se stvori opšti okvir za funkcionisanje međunarodne misije u oblasti. Tako su tokom prve etape internacionalnog nadzora doneti nalozi o sudstvu, multietničkoj administraciji u gradu, uspostavi multietničke policije te dopune i aneksi u vezi sa procedurom povratka. Posebnu težinu među aktima donetim u ovom razdoblju ima Nalog o multietničkoj policiji u delu opštine Brčko u Republici Srpskoj kojim su protivno ustavnopravnom poretku Republike Srpske na jednom delu njene teritorije uvedene još jedne policijske snage.
Druga faza normativne vlasti Supervizora vezuje se za uspostavu distrikta Brčko. Najznačajni akt donet u ovom periodu svakako jeste nalog kojim je nametnut Statut distrikta Brčko kao najviši pravni akt ove samoupravne jedinice. Prema ovom nalogu Brčko ima sopstvenu Vladu, Skupštinu, sudove, policiju, obrazovanje te Gradonačelnika koji je na čelu lokalne Vlade i svi ovi organi vrše vlast mahom nezavisno od (volje) oba entiteta.
Vlasti Republike Srpske učinile su dodatne napore kako bi kancelarija supervizora, što pre bila zatvorena: Vlada RS je donela Zaključak o kartografskim osnovama kojim se briše međuentitetska linija u distriktu, pristupilo se rešavanju pitanja snabdevanja Brčkog električnom energijom a glasovima SNSD-a i drugih političkih partija sa srpskim predznakom izglasan je Amandman I na Ustav BiH čime je i ustavno definisan status distrikta Brčko. I pored svih ovih ustupaka, Međunarodna zajednica nije donela obećanu odluku o ukidanju nego tek o suspeniziji supervizorovih ovlašćenja 2012. godine. Upotreba istih već dve godine kasnije, jasno je pokazala opredeljenje i Supervizora i Zapada da će i dalje nastaviti da temeljem nelegalnih akata menjaju ustavnu arhitekturu i Brčkog i BiH.
Supervizija: Iskušenja I Opasnosti Po Republiku Srpsku
Odlazak dosadašnjeg Supervizora Majkla Skenlana – američkog čoveka čiji je glavni fokus bio na jačanju javne uprave i borbi protiv korupcije – sugeriše potpuno novi zamajac američke politike prema Brčko distriktu. Najava da će Skenlana zameniti karijerni američki diplomata Džonatan Menuti, koji je svojevremeno radio u Ambasadi SAD u Srbiji ali i bio pomoćnih kulturnog atašea u Moskvi implicira da je Zapadu od suštinske važnosti da zaokruži svoje političko i bezbedonosno prisustvo u Bosni i Hercegovini.
Već na početku svog mandata budući Supervizor će morati da donese odluke od suštinskog značaja za Srbe i Republiku Srpsku. Poslednje rečeno posebno dobija na težini ako se zna da Brčko trenutno potresaju sukobi između Republike Srpske i Federacije BiH povodom izgradnje Autoputa Sarajevo-Beograd koji bi trebalo da finansira Ruska Federacija a koji koče Bošnjaci optužujući Banjaluku da želi da „autoput prolazi nekadašnjom linijom ratnog razgraničenja“. Takođe pitanje autoputa prati i pitanje gasifikacije Republike Srpske tj. gasovod koji bi prema dogovoru sa Ruskom federacijom trebalo da prolazi i kroz Brčko. Uz pomenute teme ona najintrigantnija za domaću javnost tiče se velikog autoriteta koji Supervizor uživa među multinacionalnim snagama EUFOR pa upravo od njegove procene zavisi da li će doći – bez dozvole, obaveštenja ili saglasnosti Republike Srpske i protivno i njenom Ustavu – do stacioniranja međunarodnih snaga u Brčko.
Izvor: kompasportal.rs
Piše: Ivan Mitić